[Glossae rerum variarum]

verschiedenste Wort- und Sacherläuterungen (aus Isidorus, [Ps.-] Hrabanus Maurus, Hieronymus, Augustinus, Martianus Capella, Boethius, Publilius Syrus) sowie 110v-112r medizinische Rezepte; 97v-105r (griechisches Alphabet bis bfk-Geheimschrift, ohne 100v das zweite Runenalphabet, 102r Hist. Aug. I H...

Full description

Saved in:  
Bibliographic Details
Contributors: Hrabanus, Maurus 780-856 (Other) ; Martianus, Capella ca. 5. Jh. (Other) ; Isidor, Sevilla, Erzbischof, Heiliger 560-636 (Other) ; Hieronymus, Sophronius Eusebius 345-420 (Other) ; Einhard 770-840 (Other) ; Publilius, Syrus 1 v. Chr. (Other) ; Augustinus, Aurelius, Heiliger 354-430 (Other) ; Boethius, Anicius Manlius Severinus 480-524 (Other)
Format: Electronic Article
Language:Latin
Old High German
Check availability: HBZ Gateway
Fernleihe:Fernleihe für die Fachinformationsdienste
Published: [Lorsch (?)] 1026
In: Glossae in Bibliam et glossae variae ("Enzyklopädisches Schulbuch") - Österreichische Nationalbibliothek Wien, Cod. 1761
Year: 1026, Pages: 97r-125v
Standardized Subjects / Keyword chains:B Glossary / Encyclopaedia / Medicine
Further subjects:B Handwriting
Online Access: PDF-Katalogisat (Verlag)
Volltext (kostenfrei)
Description
Summary:verschiedenste Wort- und Sacherläuterungen (aus Isidorus, [Ps.-] Hrabanus Maurus, Hieronymus, Augustinus, Martianus Capella, Boethius, Publilius Syrus) sowie 110v-112r medizinische Rezepte; 97v-105r (griechisches Alphabet bis bfk-Geheimschrift, ohne 100v das zweite Runenalphabet, 102r Hist. Aug. I Hadr. 25,9 u. Isid. etym. XIX,3,3 sowie 102v/103r Isid. etym. VIII,11,97) ist (Ps.-)Hrabanus Maurus, De inventione linguarum (zur Einordnung dieser Hs. in die Textüberlieferung s. DEROLEZ 1954, S. 345-349); Text- aufgrund von Blattverlust nach Bl. 122; zu den althochdeutschen Glossen s. gesonderte Aufnahme, Besonderheiten – 97r "A. Sub hiatu oris congruo solo spiritv memoramus. B. Labris per spiritus impetum reclusis edicimus ... (97v) Z. Dentes mortui, cum exprimitur, imitatur (Mart. Cap. III,261 [WILLIS, James (Hg.): Martianus Capella, Leipzig 1983, S. 68f. (BTL; LLT-A]). (97v/98r vorangestellt zum folgenden Text: griechisches Alphabet, zu den Buchstaben der jeweilige Zahlwert in Griechisch, der griechische Name, die lateinische Transkription und der Zahlwert in römischen Ziffern). (98r) Litteras quippe Grecas in primis Gadmus, Agenoris filius, a Fenice ueniens in Greciam nonnullas attulit ... ut ad millenarium numerum peruenire possit omnia opera. Primo omnium litterę Hebraicę linguę a Moyse inuentę sunt ... XX duarum constat litte[arum] (-arum ausradiert; 98v/99r folgt das hebräische Alphabet, zu den Buchstaben der jeweilige hebräische Name und die lateinische Transkription). (99r) Latinas namque litteras Carmentis nimpha, Euandri mater, quę alio nomine Nicostrata dicebatur ... uobis decertaui conscribere (99r/v folgt das lateinische Alphabet, zu den Buchstaben der jeweilige Name). (99v) Litteras etiam Ethici philosophi, cosmographi, natione Scitica, nobili prosapia, inuenimus ... uitium agemus, uos emendate (99v/100r folgt das sog. Alphabet des Aethicus, zu den Buchstaben der jeweilige Name und die lateinische Transkription). (100r) Litteras quippe quas utuntur Marcomanni quos nos Nordmannos uocamus infra scriptas habentur ... quia adhuc pagani ritus inuoluuntur (100r/v folgt das zugehörige Runenalphabet, zu den Runen der jeweilige Name und die lateinische Transkription). (100v folgt, angeschlossen mit Item, ein weiteres Runenalphabet, ohne Beitext oder sonstige Erläuterungen [s. DEROLEZ 1954, S. 267-269]). (100v-102r Monogramme mit beigeschriebenen Auflösungen, ohne Beitext). (102r) Animula nudula, ibis ad loca pallidula frigidaque non, ut soles, dabis ioca (vgl. Hist. Aug. I Hadr. 25,9 [HOHL, Ernst (Hg.): Scriptores Historiae Augustae, 2 Bde., [4.], v. Christa SAMBERGER u. Wolfgang SEYFARTH korr. u. erg. Aufl., Leipzig 1965, Bd. 1, S. 27 (LLT-A; BTL)]). Artemon est uelum magis causa dirigendę nauis quam celeritatis (Isid. etym. XIX,3,3; vgl. 195r zu Act 27,40). (102r/v sog. Notae Caesaris, Beitext s. 104r). (102v) >De diversis vocabvlis (103r) Nimpharvm<. Nymphę montium Oreades dicuntur, syluarum Driades, quę cum siluis nascuntur Amatriades (korrigiert aus Amatrides), fontium Napee uel Naides, maris uero Neræides (vgl. Isid. etym. VIII,11,97). (103v leer). (104r) Istiusmodi genus descriptionis Notae Caesaris appellatur, quod cum litteris quę antiqua manus appellatur perficitur ... ut supra in paucis ostensum est (Beitext zu den sog. Notae Caesaris, s. 102r/v). (104r/v vorangestellt zum folgenden Text: Punkt-Geheimschrift bzw. sog. Notae sancti Bonifatii mit Buchstaben und deren Punktwerten). (104v) Genus uero huius descriptionis tam quod supra cum punctis V et uocalibus quam subtus ... ab antiquis istiusmodi usus creuisse comperimus. A E I O U, B F K P X. KBRXS ... (105r) BXRK E cet[er]a (bfk-Geheimschrift). (105r/v fünf weitere Geheimschriften: eine, bei dem die lateinischen Buchstaben durch eine Kombination anderer Buchstaben, eine, bei dem die lateinischen Buchstaben durch eine Kombination kurzer und langer Striche [eine Adaptation des sog. Isruna-Alphabets], eine, bei dem die lateinischen Buchstaben durch Neumen, sonstige Zeichen und Buchstaben, eine, bei dem die lateinischen Buchstaben durch die Platzzahlen I-XXIII [vgl. Beda, temp. rat 1], und eine unvollständige, bei dem die griechischen Buchstaben A-K durch die Platzzahlen I-XI ersetzt werden [s. DEROLEZ 1954, S. 163f., 302, BISCHOFF, Bernhard: Das griechische Element in der abendländischen Bildung des Mittelalters, in: Byzantinische Zeitschrift 44 (1951), S. 27-55, hier S. 39 (wieder abgedr. in: ders.: Mittelalterliche Studien. Ausgewählte Aufsätze zur Schriftkunde und Literaturgeschichte, Bd. 2, Stuttgart 1967, S. 246-275, hier S. 258) u. BISCHOFF, Bernhard: Übersicht über die nichtdiplomatischen Geheimschriften des Mittelalters, in: Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung 62 (1954), S. 1-27, hier S. 15, 17f., 21 (als erw. Fassung wieder abgedr. in: ders.: Mittelalterliche Studien. Ausgewählte Aufsätze zur Schriftkunde und Literaturgeschichte, Bd. 3, Stuttgart 1981, S. 120-148, hier S. 136, 138f., 144)]). (105v) >Aleph< interpretatur doctrina. (106r) >Beth< domus. >Gimfl< plenitudo ... (106v) Thau signa. Post interpretationem elementorum intellegentię ordo dicendus est. Prima conexio est doctrina, domus ... (108r) Septima conexio est ... ad caput omnium qui Christus est peruenitur (Hier. ep. 30,5-12 [CSEL 54 (HILBERG 1910), S. 246f. (LLT-A)]). >De talentis<. Tria genera sunt talentorum. Primum talentum est, quod sunt librę L. Secundum ... Una uero libra constat ex solidis XX et untiis XII (vgl. Isid. etym. XVI,25,22). (108v) Uulturnus, inuentor ferrarię artis. Excolapius inuenit forpices ... Ceres, inuentrix molarum et aratri (über Erfinder verschiedener Sachen [abgedr. nach dieser Hs. bei STEINMEYER, Elias u. Eduard SIEVERS: Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4, Berlin 1898, S. 645). >Nomina ventorum<. Subsolanus, ostroniuuint, temperatus. Eurus, ostsundroni, nubes gener[ans]. Euroauster ... (109r) Uulturnus, ostnorddroni, cuncta desiccans (über Winde mit ahd. Bezeichnungen, vgl. Einhardus, Vita Karoli Magni, cap. 29 [MGH SS rer. Germ. [25] (HOLDER-EGGER 6. Aufl. 1911), S. 34 (dMGH/eMGH); nach dieser Hs. abgedr. in: TISCHLER, Matthias M.: Einharts Vita Karoli. Studien zur Entstehung, Überlieferung und Rezeption (MGH Schriften 48), Hannover 2001, Bd. 1, S. 51]). >Nomina mensium<. Ianuarius, vuintermanoth. Februarius, hornunc. Martius, lengizinmanoth ... (109v) December, heiligmanoth (lat.-ahd. Glossar der Monatsnamen, vgl. Einhardus, Vita Karoli Magni, cap. 29 [MGH SS rer. Germ. [25] (HOLDER-EGGER 6. Aufl. 1911), S. 33 (dMGH/eMGH); nach dieser Hs. abgedr. in: TISCHLER, Matthias M.: Einharts Vita Karoli. Studien zur Entstehung, Überlieferung und Rezeption (MGH Schriften 48), Hannover 2001, Bd. 1, S. 51]). Amor ab oculis oritur, deinde cadit in pectus, et per pectus cor penetrat (vgl. Publil. sent. A 39 [MEYER, Wilhelm (Hg.): Publilii Syri mimi Sententiae, Leipzig 1880, S. 19 (LLT-A)]). >De IIII principalibus virtutibus<. Virtutes animi sunt IIIIor: prudentia, iusticia, fortitudo, emperantia (sic). Prudentia ... (110v) Partes temperantię: continentia, clementia, modestia. >De medicina<. Sagittarię quę est anagallis sucus melle mixtus pari pondere et naribus infusus flegma deducit ... (112r) omnes maculas de corpore eiciet, et cutem candidiorem facit (verschiedene medizinische Rezepte [nach dieser Hs. abgedr. in: STEINMEYER/SIEVERS, Bd. 4 (1898), S. 645]). Hieronimus IIIIor Marias esse confirmat, unam matrem Domini, alteram materteram Domini ... (112v) quartam Mariam Magdalenę (Hier. ep. 120,4,5 [CSEL 55 (HILBERG 1910), S. 483 (LLT-A)]). >De X nominibus Dei<. Apud Hebreos primum Dei nomen Hel, id est fortis, dicitur. Secundum Eloi ... Decimum Saddai, id est omnipotens (vgl. Isid. etym. VII,1,1-17). >De diis gentivm<. (113r) Dii paganorum apud Egyptum Isis, aput Gretam Iouis, apud Mauros Iuba ... apud Delos (korrigiert zu Delfos) Apollo. Hos poete carminibus suis in cęlum sustulerunt (vgl. Isid. etym. VIII,11,1-2). >Avgvitinvs<. Quadraginta et VI annis ędificatum est templum hoc. Quadragies sexies seni sunt CCLVI ... (113v) Addito uno die quo discretum per membra corpus incrementum sumere incipit fiunt XLVI (vgl. Aug. trin. IV,5,9 [CCL 50 (MOUNTAIN/GLORIE 1968), S. 172f. (LLT-A)]).
>Nomina musarvm<. Clio historias, Euterpe tibias, Thalia comedias ... (114r) Caliope litteras (vgl. Mythogr. Vat. 1,113 [CCL 91C (KULCSAR 1987), S. 46 (LLT-A]). >De diuisione musicę artis<. Diuisiones musicę artis sunt IIII. Prima armonica ... Tercia rithmica quę expulsu digitorum. Epicerema est genus silogismi (Isid. etym. III,19,1 plus Epicerema ... silogismi). (114v vorangestellt zum folgenden Text: Schaubild bzw. Arbor consanguinitatis). (115r) Uitricus, stiuffater. Postumus uel priuignus, stiuffsun. Priuigna, stiuftohter. Consobrini uero dicti sunt qui ... (116v) Stemata dicuntur ramusculi pro paginum in genere, dum per gradus diuiduntur (vgl. u.a. Isid. etym. IX,5-7). Xenodochium, id est locus uenerabilis, in quo peregrini suscipiuntur. Ptochotrophium, id est ... Nosochomium ... (117r) Orphanatrophium ... Gerontochomium ... Prephotrophium, id est locus uenerabilis, in quo infantes aluntur (Worterläuterungen). Isagoga (nach I ein Buchstabe ausradiert), introductio diuersorum in se continens demonstrationem quid sit. Natura est ... Persona ... (117v) ... Periermenię, interprętationes. Catagorię, id est prędicamenta quę habent species, id est substantia, qualitas, quantitas, relatio, situs, locus, tempus, habitus, agere, pati (vgl. Isid. etym. II,25,1, II,26,1.5 u. Boeth. c. Eut. 4 [STEWART, Hugh F., Edward K. RAND u. S.J. TESTER (Hgg.): Boethius, The Theological Tractates (The Loeb Classical Library 74), London 1973, S. 72-128, hier S. 92 (LLT-A); MORESCHINI, Claudio (Hg.): Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, 2. Aufl. München/Leipzig 2005, S. 219]). Primo die sęculi Deus lucis nomine condidit angelos. Secundo in firmamenti appelatione ... Sexta animantia ex terra et hominem quem appellauit Adam (Isid. etym. V,39,1). (118r) >De ornatv ecclesiae<. Capsa, chephsa. Calix, chelih. Patena similiter ... Luminaria, liothfaz. (118v) Stola similiter (BISCHOFF, Bernhard [Hg.]: Mittelalterliche Schatzverzeichnisse, Teil 1: Von der Zeit Karls des Großen bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts [Veröffentlichungen des Zentralinstituts für Kunstgeschichte in München 4], München 1967, S. 154-156 [mit Benutzung dieser Hs.; Sigle V]). >De edificiis<. Palatium ceu propalatium. Tisanarium, spichari (korrigiert aus spicari). Horreum, granarium, chornhus ... Feretrum, id est loculus. Capillus, para. >De vasis<. (119r) Cuba uel doleum putina (korrigiert aus putna). Tunna, chuopha. Tina, zupur, id est ... (119v) Olla uel cacauus, hafan. >De ferramentis<. Torax lorica (über der Zeile: prunna) cassida. Lancea, sper. Galea uel cassis, helm ... (120v) Aquamaniles, hantchar. >De culturis terrę<. Terra salica, selilant. Mansus, huopa. Iurnales, iuh ... (121r) Stiua, keiza. >De animalibus<. Admissarius, scelo. Emissarius, reinno. Ambulator, celtari ... (121v) Cenozefali, hunthopiton. >De vestimentis<. (122r) Tunica, kiuuati. Camisa, hemidi. Camisile (korrigiert aus Camisale), hemidlachan ... (122v) Ceruical, chussili. >Ornamenta muliebria<. Calciamentum dictum quod in calo, id est ligno, fiat uel quod calcentur ... Olfactoriola, uasa odoramentorum // (123r) // quod sit amara, siue amor sit (lies a morsu) primi hominis. Sunt autem tria genera mortis ... (123v) de mulis locustę, de cancris scorpiones (vgl. Isid. etym. XI,2,31-37, XI,4,3). >Excerptum de libro ęthimologiarum Ysidori<. Disciplina a discendo nomen accepit. Dicta autem disciplina, quia discitur plena ... (125v) Crisma autem unctio. Exorcismus, coniuratio. Simbolum uero signum uel cognitio interpretatur (vgl. Isid. etym. I-III, V-VI)."
Contains:In: Glossae in Bibliam et glossae variae ("Enzyklopädisches Schulbuch") - Österreichische Nationalbibliothek Wien, Cod. 1761